Πέμπτη 4 Ιουνίου 2009

Η κοινωνιολογία του χρήματος



Η επιλογή του βιβλίου «η κοινωνιολογία του χρήματος» του Damien de Blic και Jeanne Lazarus, έγινε προκειμένου να αναδείξουμε μια άλλη προσέγγιση του χρήματος, διαφορετική από εκείνη που αντιλαμβάνεται το χρήμα κυρίως–αποκλειστικά ως αξία οικονομική . Το συγκεκριμένο βιβλίο από τη μικρή σειρά των εκδόσεων Πολύτροπον 2008, αποτελεί ένα εύχρηστο εργαλείο για να κατανοήσουμε ότι ο εκχρηματισμός της οικονομίας δεν επηρέασε μόνο το σύστημα των ανταλλαγών –κατάργηση του αντιπραγματισμού ( ανταλλαγή σε είδος)- αλλά διαμόρφωσε και μια σειρά από πρακτικές που οδηγούν στην καθιέρωσή του ως κοινωνικού θεσμού. Αντιγράφουμε : "(...) τα παραδείγματα μας οδηγούν να μελετήσουμε το χρήμα στο πλαίσιο μιας οικονομίας των προσώπων, πριν το εγκλωβίσουμε σε μια οικονομία των υλικών αγαθών : το χρήμα παράγει κοινωνικές σχέσεις ή μετασχηματίζει αυτές τις σχέσεις περισσότερο απ’ όσο συμβάλλει στην ανταλλαγή των αγαθών. Εξαρτάται,(...)από έναν κοινωνικό δεσμό « πιο θεμελιώδη» απ’ ότι η αγορά. (σελ.54)
Παρακάτω η αναφορά στη σχέση του γάμου και του χρήματος αποτελεί ενδεικτικό παράδειγμα της κοινωνιολογικής ερμηνείας του χρήματος. « Ο γάμος επιτρέπει να παρατηρήσουμε τον τρόπο με τον οποίο οι πολιτισμικές και κοινωνικές αξίες ενσωματώνονται στο χρήμα. (...) όταν οι νεόνυμφοι καταθέτουν μια λίστα σε ένα κατάστημα, τα δώρα προσλαμβάνουν τη μορφή καταβολής χρημάτων σε μια λίστα, με επιταγή, με μεταφορά μέσω τραπέζης ή τραπεζική κάρτα. (...) το χρήμα που δέχονται οι νιόπαντροι είναι το χρήμα της λίστας του γάμου τους. Είναι διαφορετικό από το χρήμα που παίρνουν με ένα μισθό, το χρήμα μέσω ενός δώρου σε άλλες κοινωνικές ευκαιρίες, ή ακόμη το χρήμα που προσφέρουν οι γονείς τους για να τους βοηθήσουν να καλύψουν τα έξοδα του γάμου. Αυτό το χρήμα προορίζεται για συγκεκριμένες αγορές (...) πάντοτε συνδεδεμένες με το συγκεκριμένο γεγονός. Ας υποθέσουμε ότι οι νεόνυμφοι αποσπούν μέρος αυτών των χρημάτων για να κάνουν δώρο γάμου σε ένα άλλο ζευγάρι: δε θα άρμοζε κάτι τέτοιο.(...) αυτό το χρήμα είναι «σημαδεμένο». (σελ 96-98)
Τέλος οι οικογενειακές σχέσεις, αλλά και οι σχέσεις των δυο φύλλων «σημαδεύονται» από το χρήμα: « (...) υπάρχουν χρήματα του άνδρα, της γυναίκας και του νοικοκυριού.».
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει μια τυπολογία διαχείρισης του χρήματος στο ζευγάρι με τις εξή μορφές: η αποκλειστικά γυναικεία διαχείριση, η αποκλειστικά ανδρική διαχείριση, η δαπάνη για τη συντήρηση του σπιτιού, η κοινή διαχείριση και τέλος η ανεξάρτητη διαχείριση. (σελ. 113-115)

Κλείνοντας, θα θέλαμε να παρατηρήσουμε ότι το εκπαιδευτικό μας σύστημα προετοιμάζει κυρίως τους μαθητές ως οικονομικά άτομα και άρα η κυρίαρχη αντίληψη του χρήματος είναι η οικονομική του αξία (παράγει οικονομικό συμφέρον). Ελάχιστα προβάλλεται η άποψη ότι το χρήμα λειτουργεί « ως κοινωνικό γεγονός», όπως θα έλεγε ο Durkeim, το οποίο εμπλέκεται στις καθημερινές μας σχέσεις.

9 σχόλια:

  1. Πολύ ενδιαφέρουσα η μικρή εισαγωγή στην "κοινωνιολογία του χρήματος", Ελένη, και οι παρατηρήσεις σου στο τέλος ανοίγουν ένα κεφάλαιο που περιμένουμε να μας αναπτύξεις περισσότερο.
    Καιρός για λίγη κοινωνιολογία,λοιπόν, μετά τη λογοτεχνία, καθώς και οι μέρες αυτές το καλούν..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Καλό θα είναι να βλέπουμε το χρήμα και ως κοινωνικό γεγονός, για να αποφεύγουμε το κυνήγι του και τη θεοποίησή του και για να δημιουργούμε κοινωνικές σχέσεις. Πολύ χρήσιμη η ενημέρωση.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Χρησιμοποιώντας και πάλι το βιβλίο, θα παραθέσω μερικά ερωτήματα που θέτουν οι συγγραφείς προσπαθώντας να αποδείξουν ότι το χρήμα δεν έχει αποκλειστικα οικονομική λειτουργία.
    "1. Γιατί το χρήμα αποτελεί, ήδη από την πρώιμη Αρχαιότητα, αντικείμενο καταγγελιών από τις ηθικές και θρησκευτικές αρχές;
    2. Γιατί η αναφορά στα ατομικά εισοδήματα και τις περιουσίες παραμένει ένα κοινωνικά οχληρό φαινόμενο;
    3.Το χρήμα αντιπροσωπεύει το καλύτερο μέσο διαφοροποίησης των κοινωνικών ομάδων;
    4. Οι τράπεζες παίζουν, άραγε, μόνο οικονομικό ρόλο;"

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Πολύ ενδιαφέρον βρήκα το κομμάτι που αφορά το θέμα της διαχείρισης. Υπάρχει και ανάλυση πάνω σ΄αυτό;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Λίλα,η προτεινόμενη τυπολογία έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον( ακολουθεί συνοπτική παρουσίαση) και νομίζω μπορεί να αποτελέσει πεδίο μιας μικρής έρευνας, για να δούμε τα ζητήματα των δύο φύλων από την πλευρά της διαχείρισης των χρημάτων
    1.Η αποκλειστικά γυναικεία διαχείριση ("οι γυναίκες έχουν την αποκλειστική διαχείριση των οικονομικών του νοικοκυριού, έχουν την ευθύνη της εξισορρόπησης των συχνά πρόσκαιρων προϋπολογισμών. Οι σύζυγοι και τα παιδιά τους τούς αφήνουν τους μισθούς τους, αφού έχουν κρατήσει ένα μέρος για τις προσωπικές τους δαπάνες. Οι γυναίκες συνήθως δεν έχουν δικά τους χρήματα μέσα σ’ αυτό το σύστημα, το οποίο παραδοσιακά συνδέεται με τα χαμηλά εισοδήματα, τον εργατικό κόσμο και τις αυστηρές διακρίσεις των ρόλων ανδρών και γυναικών».) .
    2. Η αποκλειστικά ανδρική διαχείριση (« οι άνδρες διαχειρίζονται μόνοι τους τα οικονομικά τους. Όταν οι γυναίκες έχουν ανάγκη από χρήματα, που προορίζονται συχνότερα για το σπίτι, πρέπει να ζητήσουν και να δικαιολογήσουν την όποια δαπάνη».)
    3. Δαπάνη για τη συντήρηση του σπιτιού (« οι σύζυγοι δίνουν στη γυναίκα τους ένα σταθερό ποσό για τα έξοδα του σπιτιού και αναλαμβάνουν τη διαχείριση του υπολοίπου, κυρίως των μεγάλων δαπανών. (...) Αυτά είναι παραδοσιακά τα συστήματα των καλοπληρωμένων εργατών και των ζευγαριών των μεσαίων τάξεων, που εργάζεται ένας στους δύο. Διεκδικήθηκε από τις γυνάικες (...) αντικαθιστώντας το σύστημα της αποκλειστικά ανδρικής διαχείρισης».)
    4. Η κοινή διαχείριση (« οι οικονομικές ευθύνες δεν καταμερίζονται. Οι δυο σύντροφοι διαχειρίζονται αμφότεροι τα χρήματα. Αυτή η οργάνωση απαντάται σε όλα τα επίπεδα των εισοδημάτων, κυρίως όταν οι γυναίκες δεν έχουν μισθωτή εργασία...»)
    5. Η ανεξάρτητη διαχείριση (« οι δυο σύντροφοι διαθέτουν ανεξάρτητο εισόδημα το οποίο διαχειρίζονται χωριστά. Μοιράζουν τις δαπάνες ανάλογα με τις ακόλουθες διευθετήσεις: ίση ή αναλογική συμμετοχή στα εισοδήματα, κατανομή των τομέων των δαπανών ή αμοιβαίες προσκλήσεις. (...) παρουσιάζεται ενίοτε ως λύση για την οικονομική ανεξαρτησία των γυναικών...»)

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. "2. Γιατί η αναφορά στα ατομικά εισοδήματα και τις περιουσίες παραμένει ένα κοινωνικά οχληρό φαινόμενο;
    3.Το χρήμα αντιπροσωπεύει το καλύτερο μέσο διαφοροποίησης των κοινωνικών ομάδων;"

    Μπαίνοντας καθυστερημένος στην τάξη της κοινωνιολογίας, "τσίμπησα" αυτά τα δύο ερωτηματάκια. Οι συγγραφείς μόνο τις ερωτήσεις θέτουν, προς υποψιασμόν, ή επιχειρούν και απαντήσεις σ' αυτά; Θα είχαν ενδιαφέρον οι απαντήσεις τους.
    Όπως λέει κι η Μάνια, Ελένη,μετά(και πριν...:-) )από τόση λογοτεχνία, η ανάρτησή σου ήταν βάλσαμο!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Ελένη,ευχαριστώ.
    Φαντάζομαι πως όλα αυτά θα ενδιαφέρουν και τα παιδιά.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Διονύση,
    καλά τα " τσίμπησες" τα ερωτηματάκια, γιατί αποτελούν το βασικό κορμό των θέσεων των συγγραφέων για να δείξουν ότι μια κοινωνιολογία του χρήματος είναι απαραίτητη γιατί, όπως υποστηρίζουν," έρχεται σε ρήξη με τις δυο τάσεις του δυτικού λόγου πάνω στο θέμα: την ηθική καταγγελία από τη μια, εγγεγραμμένη στις θρησκευτικές και φιλοσοφικές παραδόσεις[...]και την ωφελιμιστική ουδετερότητα από την άλλη , που επιχειρείται από την κλασική οικονομία, η οποία περιγράφει το χρήμα ως ένα εργαλείο απλοποίησης των συναλλαγών και εξυμνεί την αναζήτηση του νομισματικού κέρδους, εγγύηση της κοινωνικής αρμονίας".
    2. Γιατί η αναφορά στα ατομικά εισοδήματα και τις περιουσίες παραμένει ένα κοινωνικά οχληρό φαινόμενο;

    Η απάντηση στο ερώτημα αυτό περιλαμβάνεται στο κεφάλαιο « Η ηθική καταδίκη του χρήματος». Οι συγγραφείς κάνοντας εκτενή αναφορά σε θρησκευτικές αρχές –χριστιανισμός και ιδιαίτερα καθολικισμός- που αντιμετωπίζουν με καχυποψία το χρήμα ( «ου δύνασθε Θεω δουλεύειν και μαμωνα» _ συγγνώμη για τη γραφή αλλά δεν έχω τρόπο να χρησιμοποιήσω τα πνεύματα...), αλλά και στη σκέψη του Αριστοτέλη ο οποίος ενώ αποδέχεται το χρήμα ως μέσο συναλλαγής, αντίθετα πιστεύει ότι «η χρηματιστική, αντικείμενο της οποίας είναι η συσσώρευση του χρήματος, αντιπροσωπεύει μια δραστηριότητα «παρά φύσιν»...» περιγράφουν τα τρία πρόσωπα του χρήματος: μαμωνάς, φιλάργυρος, τοκογλύφος που ακόμη και με την έλευση του καπιταλισμού συντηρούν μια ηθική στάση απέναντι στο χρήμα.

    3.Το χρήμα αντιπροσωπεύει το καλύτερο μέσο διαφοροποίησης των κοινωνικών ομάδων;"
    Το χρήμα, αν και ορίζεται με ευκολία ως κριτήριο κοινωνικής κατάταξης: « είμαστε φτωχοί όταν έχουμε λίγα χρήματα, πλούσιοι όταν έχουμε πολλά» , για τους συγγραφείς η απάντηση της ερώτησης «το χρήμα αρκεί για να προσδιορίσει την κοινωνική θέση που κατέχει ο καθένας από εμάς; », αποτελεί το ζητούμενο στο κεφάλαιο «το χρήμα των πλουσίων, το χρήμα των φτωχών». Έτσι λοιπόν, για να τεκμηριωθεί πόσο σχετική είναι η κατοχή του χρήματος στην αξιολόγηση των κοινωνικών θέσεων ,αναφέρεται ότι « η καλή κοινωνία, όπου κι αν βρίσκεται , σχηματίζει ένα κλειστό χώρο που κάνει σκληρή τη ζωή σε όσους δεν μπορούν να καυχώνται παρά μόνο για την αποκτηθείσα περιουσία τους. Δεν ήταν ποτέ τόσο ορατό όσο στην περιφρόνηση των «νεόπλουτων»...».Εκτός από το οικονομικό κεφάλαιο κάποιος για να ανήκει στην υψηλή κοινωνία πρέπει να κατέχει τρεις ακόμη μορφές κεφαλαίου: « το κοινωνικό κεφάλαιο [...]. Συντηρείται με τα ράλι, τις δεξιώσεις, τη δημιουργία άλλων κύκλων. Το πολιτισμικό κεφάλαιο, το οποίο υποδηλώνει όχι μόνο τη σχολική υπεροχή, αλλά ακόμη περισσότερο με μια σχέση οικειότητας και άνεσης με την πιο αγνή κλασική κουλτούρα. [...] Τέλος, το συμβολικό κεφάλαιο,[..] Το όνομα της οικογένειας αποτελεί μια σημαντική πηγή άντλησής του...»

    Ελπίζω να κατάφερα να απαντήσω.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Είναι πολύ ενδιαφέρον και κυρίως χρήσιμο να αναρωτιώμαστε για τα "αυτονότητα" με μια ουσιαστικά διεισδυτική ματιά. Η κύρια προϋπόθεση της ύπαρξης χρήματος είναι η εμπιστοσύνη, αυτή που θεμελιώνει και την χρηστική του αξία. Θα ήταν ενδιαφέρον να αναρωτηθούμε δημιουργικά σχετικά... In God we trust, αναγράφεται στο αμερικάνικο δολάριο... ο Τόμας Μορ στη Ουτοπία του φοβόταν τη θεοποίηση του χρήματος και δεν ήταν ο μόνος... και οι τράπεζες μας χρεώνουν για να μας προσφέρουν, πρωταρχικά, τι άλλο παρά επιβεβαίωση αυτής της εμπιστοσύνης ...στα τραπεζογραμμάτια, αλλιώς χαρτονομίσματα...

    ΑπάντησηΔιαγραφή